اصول و قواعد تهیه نقشه های فنی مکانیک استاندارد; ISO-128-1

در استاندارد ایزو تمام موضوعاتی که مربوط به یک ترسیم فنی می شود تحت عنوانTechnical Drawing  قرار داده شده و ایزو ۱۲۸ با زیر عنوان General Principle Of Presentation  ( اصول کلی نمایش ) یک گروه از استانداردهای مربوط به ترسیمات فنی است که این کتاب براساس آن نوشته است .

این مقاله در حال تکمیل شدن می باشد و بزودی بطور کامل تدوین و بارگذاری خواهد شد

ISO 128 موضوعات مربوط به گرافیک ترسیمات ( گرافیک نما ها، برش ها، دیتیل، تکه نما و …) را شامل شده و دارای بخش های متعددی ( بیش از ۷۰ بخش ) است . اغلب این بخش ها تاکنون نهایی و منتشر گردیده و برخی نیز هنوز به سطح استاندارد نرسیده است . ( برخی نیز برای نیازهای آینده پیش بینی شده و خالی است )

ISO 128 ( برای نقشه های فنی مکانیک ) شامل بخشهای زیر است :

  • قسمت ۱ : مقدمه و فهرست
  • قسمت ۲۰ : قراردادهای اساسی برای خطوط
  • قسمت ۲۱: آماده سازی خطوط توسط سیستم های CAD
  • قسمت ۲۲ : قراردادهای اساسی و برنامه های کاربردی برای خطوط رهبر و خطوط مرجع
  • قسمت ۲۴ : خطوط در نقشه های مهندسی مکانیک
  • قسمت ۳۰ : قراردادهای اساسی برای نمایش ها
  • قسمت ۳۴ : نماهایی از نقشه های مهندسی مکانیک
  • قسمت ۴۰ : قراردادهای اساسی برای برش ها و بخشها
  • قسمت ۴۴ : بخشهایی از نقشه های مهندسی مکانیک
  • قسمت ۵۰ : قراردادهای اساسی برای نمایش مناطق در برش ها و بخشها

چیدمان ISO 128

در استاندارد ایزو، هر یک از قسمت های مختلف ISO 128، موضوعات خاصی را پوشش می دهد. در زیر بخش هایی که مربوط به نقشه های فنی مکانیک می باشد برای مطالعه بیشتر ذکر گردیده است.

  • بخش های ISO 128-1 تا ISO 128-19 در مورد اصول اولیه و مقدماتی ترسیمات فنی،
  • بخش های ISO 128-20 تا ISO 128-29 در مورد خطوط،
  • بخش های ISO 128-30 تا ISO 128-39 در مورد نما ها،
  • بخش های ISO 128-40 تا ISO 128-49 در مورد علائم و قوانین ایجاد برش،
  • بخش های ISO 128-50 تا ISO 128-59 در مورد نمایش سطوح و مقاطع برش خورده،
  • بخش های ISO 128-60 تا ISO 128-69 در مورد سایر قواعد،

بخش هایی که رقم آخر شماره آنها صفر و یا زوج است مربوط به نقشه های فنی است که در حوزه کاری مهندسی مکانیک تهیه می شوند .

بکارگیری  ISO 128  :  

مثال : برای تهیه نقشه های مهندسی مکانیک ، از قسمتهای زیر ISO 128 استفاده می شود:

  • ISO 128-20 و ISO 128-24 برای انواع خطوط مورد استفاده در نقشه
  • ISO 128-30 و ISO 128-34 برای نحوه چیدمان نما های یک قطعه و ساده سازی نما ها
  • ISO 128-40 و ISO 128-44 برای نحوه انجام برش ها و مقاطع ؛
  • ISO 128-50 برای قوانین و نحوه نمایش سطوح و مقاطع برش خورده .

 

اجزاء اصلی نقشه و استاندارد های آن :

یک نقشه فنی ممکن است شامل عناصر زیر باشد:

موارد عمومی :

  • کادر نقشه مطابق با ISO 5457
  • جدول عنوان مطابق با ISO 7200
  • ترسیم و نمایش هندسی قطعات مطابق با سری ISO 128
  • ابعاد گذاری مطابق با سری ISO 129
  • حروف نگاری و متن نویسی مطابق با ISO 3098-0
  • ارجاعات اقلام در نقشه های مونتاژی و انفجاری مطابق با ISO 6433
  • مقادیر ، واحدها و نمادها مطابق با ISO 31-1 و ISO 1000
  • اخطار حفاظتی مطابق با ISO 16016

موارد مربوط به مهندسی مکانیک :

مشخصات هندسی باید مطابق با استانداردهای ذاتی و مطابق با مدل ماتریس GPS ( ISO/TR 14638 )  باشد،  از جمله :

  • ISO 286-1 و ISO 8015 برای نشان دادن ابعاد گذاری و تولرانس گذاری خطی ،
  • ISO 1101 ، ISO 2692 ، ISO 5458 و ISO 7083 برای نشان دادن ابعاد گذاری و تولرانس گذاری هندسی ،
  • ISO 1302 و ISO 8785 برای نشان دادن بافت سطح و نقائص سطح ،
  • ISO 3040 برای نشان دادن مخروط ها ،
  • ISO 5459 برای نشان دادن مبنا ها و سیستم های مبنا .

موارد مربوط به مواد و فرآیند ها :

مشخصات هندسی باید مطابق قوانین استانداردهای ذاتی قابل اجرا در شاخه های مختلف باشد ، مانند :

  • ISO 2553 برای نشان دادن اتصالات جوش داده شده ، لحیم کاری شده و لحیم شده ،
  • ISO 2768 برای نشان دادن تولرانس های عمومی برای قطعات ماشینکاری شده ،
  • ISO 10135 برای نشان دادن محصولات قالب گیری شده ،
  • ISO 13715 برای نشان دادن و تولرانس گذاری لبه ها ،
  • ISO 15785 برای نشان دادن اتصالات چسبنده ، خمکاری و پرسکاری
  • ISO 15787 برای نشان دادن عملیات حرارتی.

 

فهرست عناوین موضوعی

یک فهرست چند زبانه از عناوین موضوعی ارائه شده در قسمت های مختلف ISO 128

الزامات اصلی در یک نقشه فنی

یک نقشه فنی، همچون یک زبان، وسیله ای است برای ارتباط و انتقال صحیح و دقیق پیام بین طراح ( پیام دهنده ) و ماشین کار، بازرس و… ( پیام گیرندگان ). بدین جهت در تهیه و ترسیم یک نقشه فنی میبایست اصول و قواعد زیر که ضامن این ارتباط صحیح است آموزش داده شده و به دقت رعایت گردد .

الف) بدون ابهام و واضح بودن :

نقشه فنی باید بصورتی تهیه شود که :

  • برای هر شاکله و ویژگی ( نما ، برش ، تکه نما و …) فقط یک تفسیر وجود داشته باشد
  • فهم و درک نقشه برای افرادی که با آن نقشه سر و کار دارند ( و آموزش لازم در خواندن نقشه های فنی را دیده اند ) آسان و بدون پیچیدگی باشد .
  • نماهای اصلی بگونه ای انتخاب شود که برای تعریف همه ویژگی های قطعه ، کمترین تعداد نما را در نقشه داشته باشیم و نقشه از نظر نما خلوت باشد.
  • در حد امکان برای نشان دادن برخی شاکله ها و ویژگی ها از detail, view و برش های موضعی استفاده گردد .
  • نمای اضافی و غیر ضروری نداشته باشیم .
    بعنوان مثال : با استفاده از علائمی که در هنگام اندازه گذاری استفاده میشود ( مثل علامت قطر ) نیازی به نمای اضافی برای نشان دادن یک استوانه نداریم و یک مستطیل بهمراه یک علامت قطر روی خط اندازه به راحتی استوانه بودن آنرا نشان می دهد و تفسیر واحد از نمای داده شده را خواهیم داشت.

ب) کامل بودن :

در مسیر ساخت و تولید، قطعه مورد نظر ما، فرآیندها و مراحل مختلفی را طی میکند تا به قطعه نهایی قابل استفاده تبدیل شود . معمولا” علاوه بر تهیه نقشه برای قطعه تمام شده ( که شامل تمامی ابعاد و مشخصه های قطعه است )، برای برخی فرآیند های مهم مثل ریخته گری ، پوشش ، سنگ زنی و … نیز، یک نقشه فنی مخصوص به آن مرحله تهیه و ارائه میگردد که همه آنها باید از نظر ابعاد و اطلاعات مورد نیاز کامل بوده و فاقد اطلاعات غیر ضروری باشد.

باید در نظر داشت که، ابعاد و اطلاعاتی که ما در یک نقشه فنی و پیوست آن درج میکنیم، معیار و مبنای اصلی ساخت و بازرسی در همان مرحله خواهد بود و براساس آنها، در پایان این مرحله از ساخت، قطعه بازرسی و تصدیق شده و مجوز رفتن به مرحله بعد را دریافت میکند.
بعنوان مثال، در یک نقشه ریخته گری، مطابق با ابعاد و اطلاعات داده شده، قطعه مورد نظر ریخته گری شده و از نظر ابعادی و متالورژیکی مورد بازرسی و تایید قرار گیرد. لذا از دادن اطلاعاتی که برای این مرحله از کار ضروری نیست باید به شدت خودداری کرد.

مهمترین نکته ای که در اینجا باید بدانیم این است که : ساخت و بازرسی قطعه، فقط و فقط براساس ابعاد و اطلاعات داده شده در نقشه و پیوست های آن صورت میگیرد و کیفیت و دقت تهیه یک نقشه باید در حدی باشد که حداکثر ظرفیت های تولرانسی برای رسیدن به یک قطعه با عملکرد مطمئن در نقشه وجود داشته باشد و نیازی به اطلاعات حضوری طراح و یا تخفیف های بعد از ساخت نداشته باشیم . ( نقشه فنی را واقعی و ارزشمند تهیه کنیم )

ج) به مقیاس بودن :

ترسیمات نقشه با قطعه مورد نظر باید تناسب مقیاسی داشته باشند . در ترسیم نماهای نقشه باید طوری عمل کنیم که  بعنوان مثال، بعدی که ارتفاع قطعه است، در نقشه هم حالت ارتفاع را نشان دهد . ؟؟؟؟؟؟؟

علاه بر این ، هر چند مقیاس ترسیمات نقشه، مطابق با استاندارد ISO 5545  صورت میگیرد و مقیاس ترسیمات در نقشه مشخص است ولی استفاده کننده از نقشه مجاز به ابعاد برداری مستقیم از روی نقشه با ابزارهای اندازه گیری ( خط کش و کولیس و … ) نیست و معیار ساخت و بازرسی فقط و فقط اندازه های ثبت شده روی نقشه  خواهد بود.

د) مناسب برای تکثیر و کپی کردن.
 نقشه و اطلاعات مندرج در آن باید ( مطابق با ایزو ۶۴۲۸ ) بصورتی باشد که در هنگام کپی کردن و تکثیر، اطلاعات نقشه خوانایی خود را از دست ندهد . بعنوان مثال فونت ها را باید طوری انتخاب کرد که در نسخه هایی که توسط پرینت یا پلات تهیه میشود در خوانایی نقشه خطایی پیش نیاید.

ه) زبان مستقل.
ترجیح داده می شود که نقشه ها مستقل از زبان های رایج محاوره ای ( انگلیسی ، آلمانی ، چینی و …. ) بوده و ترسیمات و علائم استاندارد استفاده شده، بدون نیاز به توضیحات متنی، اطلاعات لازم را به کاربران منتقل نمایند.
کلمات فقط در جدول عنوان و یا در جائیکه ارائه اطلاعات به صورت گرافیکی غیرممکن است مجاز به استفاده هستند.

و) مطابق با استانداردها.
استاندارد بین المللی که نقشه مطابق آن تهیه شده و همچنین پیوست های نقشه (که اطلاعات تکمیلی ساخت و بازرسی در آنها آورده شده ) باید روی نقشه مشخص گردند.

لیست قطعات در نقشه های مونتاژی میتواند بصورت جدول در خود نقشه مونتاژی و یا بصورت یک لیست پیوست نقشه مونتاژی گردد .( مطابق با استاندارد ISO 3757 )

روش های انتشار یک نقشه و هر گونه تغییر در نقشه های منتشر شده باید کاملاً مستند باشد.